Η Κοινωνία των Πολιτών βασιζόμενη- από την μια-  στις δομές-θεσμούς του κράτους έχοντας όμως -από την άλλη- την ελευθερία των μελών της, βρίσκεται κάπου στην μέση  σ’ ένα κοινωνικό περιβάλλον  χωρίς διακριτές κοινωνικές τάξεις  και σε απόσταση από τις φανξιοναλιστικού και ντετερμινιστικού  τύπου προσεγγίσεις της λειτουργίας της κοινωνίας. Η κοινωνία των πολιτών , η αλληλεγγύη, η Ηθική Οικονομία είναι έννοιες που προέκυψαν σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο , χώρες που πέρασαν όλα τα στάδια της γέννησης και της εξέλιξης της αστικής κοινωνίας (τον Διαφωτισμό, το εμπόριο, την βιομηχανική και Μέτα-βιομηχανική εποχή, την κοινωνία της πληροφορίας κ.ά.)δηλαδή  χώρες με παράδοση στις κοινωνικές θεωρίες που έχουν εφαρμόσει διάφορους τρόπους διαχείρισης των κοινωνικών προβλημάτων που δημιουργούνται σε περιβάλλον ελεύθερης οικονομίας.

Η Ελληνική πραγματικότητα

Στην Ελλάδα, όχι μόνο δεν διαθέτουμε την γνώση αλλά κυρίως δεν διαθέτουμε τις εμπειρίες των ανεπτυγμένων αστικών κοινωνιών που γέννησαν κουλτούρες, ιδέες όπως η κοινωνική οικονομία. Ακριβώς, επειδή η Ελληνική κοινωνία δεν πέρασε από τα παραπάνω στάδια, η έννοια της αλληλέγγυας επιχειρηματικότητας δεν είναι διαδεδομένη στην  χώρα μας με αποτέλεσμα ως μοναδικό κίνητρο της επιχειρηματικότητας γίνεται αντιληπτό το οικονομικό κέρδος των επενδυτών.

Το Ευρωπαϊκό πρόγραμμα “EQUAL”, http://www.equal-greece.gr πάνω στις αρχές του οποίου  έχει βασιστεί η φιλοσοφία της προώθησης της κοινωνικής οικονομίας στην χώρα μας,  είναι ίσως εν μέρει ανεπίκαιρο μιας και απευθύνεται κατά βάση σε χώρες που δεν αντιμετωπίζουν οικονομική και κοινωνική κρίση με αρνητικούς ρυθμούς ανάπτυξης και ανεργία, σαν αυτούς που αντιμετωπίζει σήμερα η Ελλάδα, διότι θέτει ως βασική προτεραιότητα την Ισότητα όλων των πληθυσμιακών ομάδων στην πρόσβαση στην εργασία με δεδομένο ότι υπάρχουν ευκαιρίες εργασίας και το βασικό πρόβλημα είναι οι κοινωνικές διακρίσεις.

Στην παρούσα οικονομική κατάσταση της χώρας μας, η κοινωνική οικονομία με την μορφή των κοινωνικών επιχειρήσεων μπορεί να υποκαταστήσει τις υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας που δεν μπορεί να προσφέρει πια το κράτος τόσο μέσα από μη παραγωγικές δραστηριότητες, όπως τα κοινωνικά παντοπωλεία, φαρμακεία, οι τράπεζες χρόνου, όσο και από τους παραγωγικούς συνεταιρισμούς που επιπλέον μπορούν να συμβάλουν και στην Ανάπτυξη. Θα πρέπει επίσης να υπολογιστεί  το  κομμάτι  της επιχειρηματικότητας που μπορούν να καλύψουν αυτής της μορφής  οι επιχειρήσεις αν υποθέσουμε πως θα πρέπει να υπολογίζεται ο αριθμός τους σε συνάρτηση με την πιθανή συμβολή τους στην αύξηση του ΑΕΠ και την Ανάπτυξη. 

 [1] Η σύγχρονη έννοια «Κοινωνική Οικονομία» βασίστηκε στον «Τρίτο Δρόμο» (“The Third Way: The Renewal of Social Democracy ” 1998) Του A. Giddens. Ο Giddens προτάσσει την συνεργασία Δημόσιου και Ιδιωτικού τομέα με οδηγό την δυναμική της ελεύθερης αγοράς συνυπολογίζοντας όμως ως άξονα δράσης το συμφέρον του κοινωνικού συνόλου.

Προτεραιότητα στις «ειδικές ομάδες»

Ως προς τις προτεραιότητες  που μπορούν να δοθούν στην στήριξη των διαφορετικών κατηγοριών κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων  με βάση τον νόμο 4019 του 2011, http://nomoi.info/ πρέπει να ληφθεί υπόψη πως οι «ευάλωτες ομάδες» ( ΑΜΕΑ, αποφυλακισμένοι, τοξικομανείς κλπ.) ακόμα και σε καιρό οικονομικής κρίσης έχουν την τάση να διατηρούν τον αριθμό των μελών τους σε σχετικά σταθερά επίπεδα σε σχέση με τις «ειδικές ομάδες πληθυσμού» (μακροχρόνια άνεργοι, γυναίκες, νέοι, πολύτεκνες οικογένειες κλπ)  που αποτελούν μεγάλο και συνεχώς αυξανόμενο κομμάτι υπό συνθήκες ύφεσης σαν αυτή που αντιμετωπίζουμε στην Ελλάδα σήμερα, περιλαμβάνοντας κομμάτι του εργατικού δυναμικού της χώρα που υπό συνθήκες  θετικών ρυθμών ανάπτυξης δεν θα ενέπιπταν στις «Ειδικές ομάδες». Οι κοινωνικές, λοιπόν, επιχειρήσεις «ένταξης» που απευθύνονται στην ενσωμάτωση των «ευάλωτων ομάδων », ίσως θα έπρεπε να μπουν σε δεύτερο πλάνο σε σχέση με τις Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις «κοινωνικής φροντίδας» και κυρίως τις Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις «συλλογικού και παραγωγικού σκοπού» που μπορούν να απασχολήσουν μεγάλη μερίδα του ανενεργού εργατικού δυναμικού της χώρας.

Πιθανό σκεπτικό ρεαλιστικής υλοποίησης

Για να μπορέσει να υλοποιηθεί με αποτελεσματικότητα ένα τέτοιο πρόγραμμα  στην χώρα μας, όπως επιχειρείται από το πρόγραμμα «Στρατηγικό Σχέδιο για την ανάπτυξή του τομέα της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας», Stratigiko_Sxedio_Koinoniki_Oikonomia.pdf  θα πρέπει να γίνει κατανοητός  -με καμπάνιες ενημέρωσης- στους δυνητικούς Κοινωνικούς επιχειρηματίες ο συνδυασμός ατομικού κέρδους (οι κοινωνικές επιχειρήσεις δεν είναι φιλανθρωπικοί οργανισμοί) και  της σπουδαιότητας της προσφοράς στο κοινωνικό σύνολο.

Η προσπάθεια θα μπορεί να ξεκινήσει από τα “ κάτω” προς τα “πάνω”. Πρώτα θα ενημερωθούν και θα ενεργοποιηθούν οι «ευπαθείς ομάδες» και οι υποψήφιοι συνέταιροι  σε τοπικό επίπεδο δηλ. άτομα με κοινές γνώσεις, εργασιακή εμπειρία και κατάρτιση, με καινοτόμες ιδέες που να μπορούν να καλύψουν ανάγκες της τοπικής κοινωνίας, και θα συστήσουν μικρές επιχειρήσεις( αρχικά τοπικής εμβέλειας σε επίπεδο Δήμων, δημοτικών κοινοτήτων, γειτονιάς). Με αυτόν τον τρόπο, πέραν από το βιοποριστικό, θα γίνει εύκολα αντιληπτή και η σημασία της προσφοράς στην κοινότητα, μιας και οι κοινωνικές επιχειρήσεις θα κληθούν να επενδύσουν για την επίλυση προβλημάτων του άμεσου περιβάλλοντός τους, που είναι απτά και ορατά στην καθημερινότητά τους. Η ιδιαίτερη έμφαση στην εκπαίδευση, την συμβουλευτική, την τεχνογνωσία από το Εξωτερικό στα προγράμματα coaching –mentoring και τα Erasmus, θέματα στα οποία δίδεται εξέχουσα σημασία στους Άξονες δράσης  1 και 2  του Στρατηγικού Σχεδίου δεν θα συμβάλει ιδιαίτερα στην ανάγκη δημιουργίας μιας γενικότερης κουλτούρας κοινωνικής οικονομίας στην Ελληνική πραγματικότητα. Η ιδιαίτερη γραφειοκρατία και οι περίπλοκοι μηχανισμοί έλεγχου  που περιγράφονται στο Στρατηγικό Σχέδιο θα αποτελέσουν αποτρεπτικό παράγοντα για τους υποψήφιους επιχειρηματίες με δεδομένη την έλλειψη χρηματοδοτικών εργαλείων για την στήριξη των κοινωνικών επιχειρήσεων. Οι υποψήφιοι επιχειρηματίες θα χρειαστούν επαρκή συντονισμό και καθοδήγηση από τους Περιφερειακούς Υποστηρικτικούς Μηχανισμούς που μπορούν να αποτυπώνουν τις ιδιαίτερες ανάγκες της κάθε τοπικής κοινωνίας της Περιφέρειάς τους, ενώ οι υπηρεσίες τους θα πρέπει να είναι εύκολα προσβάσιμες  δίνοντας παράλληλα  την ευκαιρία στους ενδιαφερόμενους να αναπτύξουν πρωτοβουλία και να αυτο-οργανωθούν. Η πετυχημένη αυτο-οργάνωση των μελών και των εργαζομένων στις εταιρίες- με βάση το ισχύον νομικό πλαίσιο- μπορεί να γίνει γενεσιουργός βάση για την δημιουργία μιας κουλτούρας που να ταιριάζει στις εμπειρίες και τις ανάγκες της Ελληνικής κοινωνίας και η κουλτούρα αυτή θα είναι  το κλειδί για την επιτυχία της κοινωνικής επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα.

Σαν κίνητρο για την δημιουργία κοινωνικών επιχειρήσεων μπορεί να θεσμοθετηθεί η προτεραιότητα των επιχειρήσεων αυτών στην δημιουργία συμφώνων συνεργασίας με δημόσιους φορείς όπως για παράδειγμα τους Δήμους. Οι Δήμοι δεν θα είναι αρωγοί, αλλά συνεργάτες των κοινωνικών επιχειρήσεων που θα αναλαμβάνουν κομμάτια της λειτουργίας των Δήμων που σχετίζονται με τις κοινωνικές υπηρεσίες όπως (οι παιδικοί σταθμοί, στήριξη ηλικιωμένων, βοήθεια στο σπίτι, ΚΑΠΗ κλπ). Κάνοντας ένα βήμα παραπέρα, οι Συνεταιριστικές επιχειρήσεις μπορούν να καλύπτουν πάγιες και διαρκείς ανάγκες κοινής ωφέλειας όπως η καθαριότητα, ή, μικρής κλίμακας έργα ανάπλασης και ανάδειξης του Περιβάλλοντος. Οι Συνεταιριστικές επιχειρήσεις θα αμείβονται από τους Δήμους, είτε μέσα από τις Ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις που χειρίζονται η Δήμοι όταν πρόκειται για προγράμματα και δραστηριότητες που χρηματοδοτούνται, είτε από τον προϋπολογισμό του Δήμου ή ανταποδοτικά ή με την μορφή μακροχρόνιας εξόφλησης  των  υπηρεσιών κατά τα πρότυπα των Συμπράξεων Δημοσίου-Ιδιωτικού Τομέα.    

 Η ενθάρρυνση και η παροχή κινήτρων σε μεγάλους επιχειρηματίες για να ιδρύσουν κοινωνικές επιχειρήσεις μπορεί να έχει ευεργετικά αποτελέσματα στην δημιουργία πολλών νέων θέσεων εργασίας και στην προσφορά μεγάλης ποσότητας κοινωνικών παροχών. Στην παραπάνω περίπτωση μπορούν να ληφθούν υπόψη οι εξής πιθανότητες:

Άννα-Μαρία  Τσαρουχά.